Powoływanie i odpowiedzialność polityczna
rządu w praktyce ustrojowej V Republiki
Francuskiej
Więcej
Ukryj
1
adiunkt w Instytucie Nauk Politycznych Uniwersytetu
Warszawskiego
Data publikacji: 25-01-2020
Studia Politologiczne 2010;18
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Przedmiotem artykułu jest ewolucja relacji wewnątrz władzy wykonawczej
w V Republice, a w szczególności analiza praktyki decydowania przez prezydenta
o powoływaniu i odwoływaniu członków rządu, jak również egzekwowania
odpowiedzialności politycznej rządu.
System polityczny powstały na gruncie konstytucji z 1958 r. jest zazwyczaj
określany mianem semi-prezydenckiego. Konceptualizacja reżimu semi-
-prezydenckiego, której dokonał M. Duverger, była przedmiotem licznych
kontrowersji (O. Duhamel, G. Vedel). Założenia ustroju V Republiki zmierzały
do wykształcenia „zracjonalizowanego” parlamentaryzmu oraz wzmocnienia
władzy wykonawczej, postrzeganych jako przesłanki poprawy stabilności rządu
i efektywności legislacyjnej. Pociągało to za sobą osłabienie pozycji parlamentu. Rząd
w systemie semi-prezydenckim został poddany „podwójnej odpowiedzialności”:
powinien legitymować się zaufaniem parlamentu, zgodnie z naturą systemu
parlamentarnego, ale w praktyce również – chociaż nie formalnie – poparciem
prezydenta.
Zakres autonomii rządu względem prezydenta ulega znacznym modyfikacjom.
Jest to związane z pojawieniem się podzielonej egzekutywy, zwanej „cohabitation”.
Praktyka koabitacji trwała zaledwie 9 lat spośród 50 lat historii V Republiki
i przypadła w latach 1986–2002. Praktyka koegzystencji stanowi raczej wyjątek
niż regułę funkcjonowania systemu. W tym kontekście postrzegać należy rewizję
konstytucji z 2000 r., skracającą kadencję prezydenta, której zasadniczym celem
było ograniczenie możliwości występowania koabitacji w przyszłości.
Prezydent dysponuje realnym uprawnieniem powoływania i odwoływania
premiera oraz ministrów. Dymisje rządu są skutkiem zarówno porażki w wyborach
parlamentarnych jak i wyrażenia takiego żądania przez prezydenta. Praktyka
pokazuje, że prezydent wykorzystuje swoje formalne uprawnienia jak również
sytuację polityczną do podejmowania decyzji leżących w jego własnym interesie.
Żaden gabinet od 1962 r. nie został odwołany, na mocy art. 42, ust. 2 konstytucji,
czyli wskutek przegłosowania wotum nieufności przez parlament. Natomiast
8 spośród 18 premierów zostało odwołanych ze stanowiska, pomimo dysponowania
poparciem większości parlamentarnej.
Wzrastająca rola prezydenta w systemie politycznym V Republiki jest w istocie
odzwierciedleniem występującej obecnie generalnej tendencji wzmacniania władzy
wykonawczej, zwanej „prezydencjalizacją”. Wśród przyczyn tego zjawiska wymienia
się procesy globalizacji, personalizację władzy, ewolucję systemu partyjnego,
mediatyzację polityki, itp. W literaturze przedmiotu pojawia się pogląd, że system
francuski, w sytuacji gdy większość parlamentarna i prezydencka są tożsame,
przekształca się w reżim „ultra-prezydencki”. W istocie podczas prezydentury
N. Sarkozy’ego możemy obserwować postępujący proces prezydencjalizacji.
Rewizja konstytucji z 2008 r., mająca na celu rewaloryzację roli parlamentu
i „demokratyzację” instytucji, nie zahamowała tych tendencji.